Είναι εύκολο να θαυμάζει κανείς το θάρρος και την αποφασιστικότητα του λευκορωσικού λαού, αλλά ο ελεύθερος κόσμος δεν θα πρέπει να περιμένει πολλά από τις διαδηλώσεις που γεμίζουν αυτές τις ημέρες τους δρόμους αυτής της χώρας.
του Bartosz T. Wielinski
Αν αυτό το κίνημα ακολουθήσει τον δρόμο που πήρε η Πολωνία πριν από 40 χρόνια, τότε αυτό που βλέπουμε δεν είναι παρά τα πρώτα βήματα μιας μακράς και δύσκολης διαδρομής προς τη δημοκρατία.
Μέχρι τώρα, οι Πολωνοί είχαν υποτιμήσει τους Λευκορώσους και τη λαχτάρα τους για ελευθερία. Τι άλλαξε αυτή τη φορά; Παρά τη βίαιη καταστολή, που σύμφωνα με πληροφορίες της εφημερίδας μου έχει στοιχίσει ήδη τη ζωή τουλάχιστον πέντε ανθρώπων, οι διαδηλωτές επιμένουν. Την ίδια ώρα απεργούν εργάτες σε πολλά εργοστάσια, πολλοί αστυνομικοί έχουν παραιτηθεί αρνούμενοι να χρησιμοποιήσουν βία εναντίον των διαδηλωτών και πολλοί δημοσιογράφοι αρνούνται να μεταδώσουν την κρατική προπαγάνδα. Ο Λουκασένκο μοιάζει στριμωγμένος στη γωνία.
Τα γεγονότα αυτά φέρνουν στη μνήμη όσα συνέβησαν πριν από σαράντα χρόνια στο Γκντανσκ. Εκεί, εργάτες στα Ναυπηγεία Λένιν αψήφησαν το κομμουνιστικό καθεστώς και κατέβηκαν σε απεργία, ακολουθούμενοι από εργαζόμενους σε όλη τη χώρα. Υστερα ιδρύθηκε η Αλληλεγγύη, το πρώτο ελεύθερο συνδικάτο σε ολόκληρο τον Ανατολικό Συνασπισμό.
Και εκείνη η αναταραχή ήταν απροσδόκητη, καθώς η σοβιετική κυριαρχία στην ανατολική Ευρώπη ήταν απόλυτη. Ολοι προέβλεπαν λοιπόν σκλήρυνση της καταστολής. Και αυτό συνέβη. Η κομμουνιστική κυβέρνηση κήρυξε στρατιωτικό νόμο και συνέλαβε χιλιάδες οπαδούς της Αλληλεγγύης. Δεν μπόρεσε όμως να καταστρέψει το κίνημα ελευθερίας. Το 1989, με την πολωνική οικονομία σε ελεύθερη πτώση, οι κομμουνιστές αναγκάστηκαν να διαπραγματευθούν με την Αλληλεγγύη και να οργανώσουν ελεύθερες εκλογές, τις οποίες έχασαν. Σε έναν χρόνο, κατέρρευσε όλος ο Ανατολικός Συνασπισμός.
Σε αυτό συνέβαλε βέβαια η άνοδος στην εξουσία του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, το 1985. Η περεστρόικα επέτρεψε μια οικονομική και πολιτική φιλελευθεροποίηση, που οδήγησε την πολωνική κυβέρνηση στο να συνομιλήσει με την Αλληλεγγύη.
Παρά την αισιοδοξία που διακατέχει σήμερα τη λευκορωσική αντιπολίτευση, οι συγκρίσεις με την Πολωνία είναι περιορισμένες. Η Λευκορωσία ανήκε στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το 1990 και σήμερα είναι ένας κληρονόμος του προ-γκορμπατσοφικού σοβιετικού καθεστώτος, με άμεση εξάρτηση από τη Μόσχα.
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει ήδη βοηθήσει τον Λουκασένκο στέλνοντας ρωσικά τηλεοπτικά συνεργεία στο Μινσκ για να αντικαταστήσουν τους απεργούς λευκορώσους δημοσιογράφους. Την περασμένη εβδομάδα, επίσης, υποσχέθηκε ότι θα στείλει μια ειδική αστυνομική δύναμη στη Λευκορωσία αν ο Λουκασένκο δεν μπορέσει να καταστείλει τις ταραχές.
Αυτό που χρειάζεται λοιπόν η Λευκορωσία είναι ένα κίνημα ελευθερίας ανάλογο με την Αλληλεγγύη, που να μπορεί να αγκαλιάσει τον λαό, να αντιμετωπίσει την κυβέρνηση και να αντισταθεί στην καταστολή.
Το πρόγραμμα της λευκορωσικής αντιπολίτευσης εξαντλείται σήμερα σε ένα σύνθημα: «Λουκασένκο, φύγε!» Αυτό πρέπει να αλλάξει. Η αντιπολίτευση πρέπει να ασχοληθεί με ένα ευρύτερο φάσμα θεμάτων, που να ξεκινάει από την οικονομική καταστροφή που προκάλεσε η διαχείριση της πανδημίας από τον Λουκασένκο. Απώτατος στόχος, βέβαια, πρέπει να είναι η ανάπτυξη μιας ελεύθερης και ανοιχτής κοινωνίας, με ελεύθερες και έντιμες εκλογές.
Η αντιπολίτευση χρειάζεται επίσης έναν χαρισματικό και ισχυρό ηγέτη. Η Σβιετλάνα Τιχανόφσκαγια μπορεί να παίξει αυτόν τον ρόλο. Η έλλειψη πολιτικής εμπειρίας δεν αποτελεί απαραιτήτως εμπόδιο. Ο Λεχ Βαλέσα ήταν ηλεκτρολόγος.
Αυτό που πρέπει να εξασφαλίσει τώρα η Δύση είναι ότι ο Λουκασένκο θα σεβαστεί τις θεμελιώδεις πολιτικές ελευθερίες και δεν θα επαναλάβει την καταστολή του περασμένου μήνα. Ένα άλλο ανησυχητικό ζήτημα είναι η στάση της Ρωσίας. Ο Πούτιν γνωρίζει ότι οι εξελίξεις προς μια πραγματική δημοκρατία στη Λευκορωσία μπορεί να οδηγήσουν και τους Ρώσους να αμφισβητήσουν την εξουσία του. Μπορεί να αντιμετωπίσει λοιπόν τον πειρασμό να στείλει στρατό στη Λευκορωσία. Η Δύση πρέπει να χρησιμοποιήσει όλα τα διπλωματικά μέσα για να τον αποτρέψει.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, πάλι, θα πρέπει να ανοίξει τα σύνορά της στα θύματα της καταστολής, να δεχθεί νέους Λευκορώσους στα σχολεία και τα πανεπιστήμιά της και να ενισχύσει την ανοιχτή κοινωνία της Λευκορωσίας. Τη δεκαετία του 1980, η Δύση επένδυσε πολλά στην Πολωνία, βοηθώντας μας να μεταβούμε στη δημοκρατία. Η Λευκορωσία χρειάζεται σήμερα την ίδια στήριξη.
* Ο Μπάρτος Βιελίνσκι είναι υποδιευθυντής της πολωνικής εφημερίδας Gazeta Wyborcza
Πηγές: ΑΜΠΕ, New York Times
