Όταν εμφανίστηκαν στη Ρωσία τα πρώτα κρούσματα του κορωνοϊού, και ο ιός άρχισε να εξαπλώνεται, εγώ πραγματοποιούσα μια έρευνα στα κεντρικά αρχεία της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας (Fsb).
του Serguei Lebedev
Τα αρχεία αυτά περιέχουν έγγραφα σχετικά με την καταστολή, τις συλλήψεις και τις εκτελέσεις κατά τη σταλινική περίοδο.
Κάθε πρωί έφτανα στο ανώνυμο κτίριο της Kuznetsky most, όχι μακριά από τα κρατητήρια της πλατείας Λουμπιάνκα, για να συμβουλευτώ τα αρχεία που αφορούσαν συγγενικά μου πρόσωπα και φίλους της οικογενείας.
Τους μήνες αυτούς έζησα σε δύο διαφορετικές εποχές, σε δύο διαφορετικούς ιστορικούς χρόνους.
Στον πρώτο, τον σημερινό, υπήρχαν ειδήσεις για την καραντίνα, το κλείσιμο των συνόρων, τις μάσκες, τη φυσική απόσταση. Με άλλα λόγια, το τέλος ή, σε κάθε περίπτωση, τη δραστική μείωση των επαφών. Ο άλλος χρόνος ανήκε στο παρελθόν. Όσο ήμουν βυθισμένος όμως στην ανάγνωση των εγγράφων που αφορούσαν τις έρευνές μου, παρατήρησα κάτι τρομακτικά παρόμοιο ανάμεσα στις δύο εποχές.
Διαπίστωσα πώς στο παρελθόν κάποιος, που ονομαζόταν «εχθρός του λαού», μπορούσε ξαφνικά να γίνει «μολυσματικός». Η οικογένειά του, οι φίλοι του, οι συνεργάτες του, περιλαμβάνονταν απότομα σε μια ομάδα κινδύνου. Το στίγμα αυτό, η θανάσιμη αυτή ετικέτα, μεταδιδόταν από αδελφό σε αδελφό, από πατέρα σε γιο, ανάμεσα στα μέλη μιας ομάδας ή στους κατοίκους μιας χώρας. Ο ιός, ή ακριβέστερα η μολυσματική κατάσταση, ήταν μια μεταφορά της πολιτικής καταστολής, οι συνέπειες της οποίας ήταν αισθητές για πολλές γενιές: υποβάθμιση της ζωής, τέλος της αλληλεγγύης, κυριαρχία της ιδέας ότι κάθε επαφή συνιστά κίνδυνο, κάθε άτομο είναι πιθανός φορέας.
Πιστεύω πως στη Ρωσία, αυτό το φαινόμενο είχε (και εξακολουθεί κατά κάποιον τρόπο να έχει) μια παράδοξη άλλη όψη: μια σιωπηρή και μοιρολατρική συναίνεση ως προς το ότι η ζωή δεν έχει μια δική της αξία, ως προς το ότι είναι αδύνατο να κρυφτείς από την ιστορία και από την κυβέρνηση, ως προς το ότι, εν τέλει, είναι αδύνατο να προβάλεις αντίσταση. Οι διαπιστώσεις αυτές είναι σαν τις φυσικές καταστροφές, αποτελούν μέρος της καθημερινής ζωής. Όπως η πανδημία.
Έτσι η Ρωσία υποδέχθηκε τον κορωνοϊό. Και οι αντιδράσεις της κυβέρνησης ήταν προβλέψιμες.
Μια «εθνική ψηφοφορία» ήταν προγραμματισμένη για τις 22 Απριλίου, που θα επέτρεπε στον πρόεδρο Πούτιν να ανανεώσει τη θητεία του άλλες δύο φορές (με βάση το Σύνταγμα, αυτή είναι η τελευταία του θητεία) και να εδραιώσει την αυταρχική και συντηρητική στροφή της ρωσικής πολιτικής. Μια από τις τροπολογίες του Συντάγματος που τίθεται προς ψήφιση ορίζει τον γάμο αποκλειστικά ως «ένωση ενός άνδρα με μια γυναίκα».
Προκειμένου να μην αναβάλουν την ψηφοφορία και την παρέλαση της 9ης Μαΐου, οι αρχές υποστήριξαν αρχικά ότι ο ιός δεν θα έφτανε στη Ρωσία. Κι ότι ακόμη κι αν έφτανε, όποιος είχε γεννηθεί στη Σοβιετική Ένωση και είχε κάνει το εμβόλιο κατά της φυματίωσης ήταν προφυλαγμένος. Το σοβιετικό παρελθόν προφυλάσσει το ρωσικό παρόν.
Μόλις όμως τα στοιχεία έγιναν απειλητικά (ακόμη και με δεδομένο ότι στη Ρωσία οι ιατρικές στατιστικές, όπως όλες οι στατιστικές, είναι κατευθυνόμενες), η προσέγγιση άλλαξε ριζικά: καραντίνα, τεστ, εφαρμογές στο κινητό για την παρακολούθηση της εξάπλωσης του ιού.
Επρόκειτο για λογικά μέτρα, εν μέρει τουλάχιστον. Όταν όμως χρησιμοποιούνται σε μια αυταρχική χώρα όπου οι πολίτες δεν είναι δυνάμει ασθενείς, αλλά δυνάμει ύποπτοι, και όπου η απόλυτη προτεραιότητα δεν είναι η υγεία, αλλά η πειθαρχία, οι συνέπειες είναι εκρηκτικές. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πόσο εξαπλώθηκε ο ιός στις ουρές χιλιομέτρων που σχηματίστηκαν μπροστά στα γραφεία της αστυνομίας την πρώτη ημέρα επικύρωσης των ηλεκτρονικών αδειών.
Η στάση των αρχών αποκάλυψε πολλές ελλείψεις, που σχετίζονται εκ των πραγμάτων με το καθεστώς του Βλαντίμιρ Πούτιν. Έλλειψη εμπιστοσύνης, πρώτα απ΄όλα, απέναντι στις αρχές, αλλά και μεταξύ των πολιτών, όπου επικρατεί το «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Έλλειψη αναγνώρισης του άλλου, ύστερα, και των δικαιωμάτων του. Δεν είναι τυχαίο ότι η καραντίνα θεωρήθηκε κρατική εντολή που πρέπει να γίνει σεβαστή, όχι συντονισμένη δράση υπευθύνων πολιτών.
Υπάρχει και μια τρίτη έλλειψη, που αφορά την ατομική ευθύνη. Η καραντίνα και η φυσική απόσταση δείχνουν ότι έχουμε ζήσει σε ένα καθεστώς μακροχρόνιας πολιτικής απομόνωσης. Αυτή είναι η πραγματικότητά μας, και μόνο τώρα αποκαλύφθηκε τόσο με μεταφορικό όσο και με φυσικό τρόπο.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι η πανδημία θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην εικόνα και το κύρος του Πούτιν. Πρέπει να θυμόμαστε όμως ότι ο Πούτιν ξέρει να αποκομίζει στρατηγικά πλεονεκτήματα από ακραίες καταστάσεις. Η σύλληψη ομήρων σε ένα σχολείο στο Μπεσλάν το 2004, που οδήγησε στον θάνατο εκατοντάδων παιδιών, θα έπρεπε να έχει οδηγήσει στο τέλος της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Αντί γι’αυτό, με πρόσχημα τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας και της ενίσχυσης των κρατικών εξουσιών, καταργήθηκε η εκλογή κυβερνητών.
Θα δούμε σύντομα λοιπόν πώς η επιδημία και οι καταστροφικές της συνέπειες στη υγεία και την οικονομία θα αξιοποιηθούν για έναν ακόμη περιορισμό των ατομικών ελευθεριών.
(*) Ο Σεργκέι Λεμπέντεφ είναι Ρώσος συγγραφέας
Πηγές: ΑΜΠΕ, Internazionale
