Η εισήγηση του Αντιπεριφερειάρχη Δυτικής Αθήνας και μέλους του Δ.Σ της ΕΝ.ΠΕ. Σπύρου Τζόκα στην 3η Γενική Συνέλευση της ΕΝ.ΠΕ, στη Λευκάδα:
Στην Ελλάδα η αυτοδιοίκηση δεν ήταν ποτέ αυτο-κυβέρνηση, δηλαδή ένα πολιτικό καθεστώς συμμετοχής, εντός του οποίου η τοπικότητα απολαμβάνει δικαιώματα πολιτικού αυτοπροσδιορισμού (τα οποία βεβαίως περιορίζονται εντός του ευρύτερου και επικυρίαρχου αυτοπροσδιορισμού που απορρέει από τη συνταγματική ρήτρα της λαϊκής κυριαρχίας).
Για το ελληνικό πολιτικό σύστημα η αυτοδιοίκηση ήταν απλά “η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων” ούτε καν η διαχείρισή τους. Έτσι, η τοπική αυτοδιοίκηση λειτούργησε ιστορικά σαν μια μικρογραφία του κράτους και του κεντρικού πολιτικού συστήματος σε τοπικό επίπεδο κι όχι σαν μια διακριτή και εναλλακτική δομή πολιτικής εξουσίας. Περιττό είναι δε να σημειωθεί ότι, αν η αυτοδιοίκηση δεν ήταν τόσο «καχεκτική», όσο άλλωστε και η δημοκρατία μας, θα είχε πιθανότατα και τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως εφεδρεία του πολιτικού συστήματος και να εξασφαλίσει το δημοκρατικό μετασχηματισμό του στις συνθήκες της τρέχουσας κρίσης η οποία, πέρα από οικονομική, έχει και σαφέστατο πολιτικό υπόβαθρο.
Επιπλέον, οι πολιτικές πραγματικότητες που εδραιώθηκαν στην Ελλάδα της «μνημονιακής» περιόδου επέφεραν μια ακόμη οξύτερη επιδείνωση και πολιτικοθεσμική υποβάθμιση της αυτοδιοίκησης.
Στο πλαίσιο της προϊούσας «αποκέντρωσης» του κράτους και της δημόσιας σφαίρας γενικότερα, η αυτοδιοίκηση επλήγη με ιδιαίτερη σφοδρότητα και απειλείται με πολλαπλούς τρόπους. Πλέον ο κίνδυνος δεν είναι αυτός μιας «καχεκτικής» αυτοδιοίκησης, αλλά μιας «κλινικά νεκρής» αυτοδιοίκησης.
Πράγματι, η Αυτοδιοίκηση υπήρξε ένα από τα μεγάλα θύματα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών λιτότητας και των αλλεπάλληλων Μνημονίων.
Ίδια εικόνα υπάρχει και στην περιφερειακή αυτοδιοίκηση, όπου η μείωση κατά περίπου 40% των πόρων της, μαζί με την απουσία δημοκρατικού προγραμματισμού και αναπτυξιακού σχεδιασμού, τον ερμαφρόδιτο χαρακτήρα της μεταξύ κρατικής διοίκησης και τοπικής αυτοδιοίκησης και τη διατήρηση της επιτήρησης του κράτους με τις επτά αποκεντρωμένες κρατικές διοικήσεις, δημιούργησαν έναν νέο γραφειοκρατικό μηχανισμό, ανίκανο να συμβάλει στην πραγματική ανάπτυξη και πρόοδο της κάθε περιοχής.
Ο «Καλλικράτης» δεν «ατύχησε» απλώς, επειδή συνέπεσε χρονικά με την οικονομική κρίση. Σχεδιάστηκε εξαρχής με άξονα τις νεοφιλελεύθερες κατευθύνσεις για λιτότητα και «λιγότερο Κράτος». Γι’ αυτό και, κατά τη γνώμη μας, η Αυτοδιοίκηση, και ευρύτερα η ίδια η κοινωνία και η χώρα έχουν ανάγκη από μία ριζική ανατροπή του «Καλλικράτη» και από την αντικατάστασή του από ένα νέο ριζοσπαστικό, πραγματικά δημοκρατικό και συμμετοχικό θεσμικό πλαίσιο για την Αυτοδιοίκηση.
Στην Ελλάδα, η δεκαετία που πέρασε άφησε πίσω της ριζικές αλλαγές στο καθεστώς αντιπροσώπευσης σε υποεθνικό επίπεδο. Αρχικά το πρόγραμμα “Καποδίστριας” και στη συνέχεια το πρόγραμμα “Καλλικράτης” αναδιάταξαν τις σχέσεις κεντρικού και τοπικού κράτους αναδιαρθρώνοντας εκ βάθρων την “τοπολογία” των αντιπροσωπευτικών δομών. Όμως η πολιτική ρητορική της “ισχυρής και αποτελεσματικής αυτοδιοίκησης” πρέπει να συνεκτιμηθεί κριτικά σε σχέση με τις προϊούσες διαδικασίες συγκεντροποίησης της πολιτικής εξουσίας που επιφέρει η χωρική πύκνωση της υποεθνικής αντιπροσώπευσης. Καθώς οι αναδιατάξεις αυτές τελούν εν εξελίξει, και με δεδομένη βέβαια την εκκρεμότητα του νέου εκλογικού συστήματος, δεν είναι επ’ ουδενί δεδομένο ότι το κέντρο βάρους της αντιπροσώπευσης μετατοπίζεται εγγύτερα στο τοπικό κράτος. Τουναντίον, πιθανότερο ίσως είναι το ενδεχόμενο μιας “καρτελοποίησης” της πολιτικής δύναμης στα πλαίσια μιας αναδυόμενης “μεταδημοκρατίας”.
Χρειάζεται ένα νέο, πλήρες χωροταξικό και θεσμικό πλαίσιο για την Αυτοδιοίκηση με τα εξής κεντρικά χαρακτηριστικά:
- Ο νόμος που θα επανιδρύει την αυτοδιοίκηση και των δύο βαθμών θα πρέπει να έχει το χαρακτήρα νόμου-πλαισίου όπου θα ρυθμίζονται τα κεντρικά χαρακτηριστικά του αυτοδιοικητικού συστήματος. Τα υπόλοιπα θέματα συστηματοποιούνται και ρυθμίζονται από έναν νέο και ενιαίο κώδικα αυτοδιοίκησης
- Η θητεία των αυτοδιοικητικών οργάνων όλων των βαθμίδων μεταπίπτει στο προηγούμενο καθεστώς της τετραετίας και οι εκλογές για την αυτοδιοίκηση αποσυνδέονται από τις ευρωεκλογές.
- Χωροταξική αποκλιμάκωση των ΟΤΑ ώστε αφενός να καλυφθεί το τεράστιο σημερινό έλλειμμα πρωτογενούς δημοκρατίας και αφετέρου οι ΟΤΑ να γίνουν πιο αποτελεσματικοί.
- Αποκέντρωση και σαφής προσδιορισμός των αρμοδιοτήτων κάθε επιπέδου διοίκησης
- Επαρκής και επακριβής κατανομή των πόρων και των αντίστοιχων επενδυτικών μέσων
- Βαθύς εκδημοκρατισμός της λειτουργίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Εκ βάθρων επανεξέταση των αρμοδιοτήτων της Αυτοδιοίκησης. Επείγει να γίνει μια ενδελεχής μελέτη των αρμοδιοτήτων και του οικονομικού κόστους που αυτές συνεπάγονται ώστε να συνταχθεί ένα συνολικό σχέδιο ορθολογικής κατανομής τους ανάμεσα στο κεντρικό κράτος, τα αποκεντρωμένα του όργανα και τις βαθμίδες αυτοδιοίκησης.
Η αφειδής μεταφορά αρμοδιοτήτων στην Τ.Α δεν αποτελεί κατ’ ανάγκην δείκτη αυτοδιοικητικής ενδυνάμωσης. Το πιθανότερο είναι κάποιες από τις μεταβιβαζόμενες αρμοδιότητες να εντάσσονται σε μια στρατηγική οργανωμένης οπισθοχώρησης του κράτους (policy retrenchment) που ενδύεται φιλοαυτοδιοικητικό μανδύα. Θα ήταν προτιμότερο (ειδικά σε συνθήκες δημοσιονομικής στενότητας) η Τ.Α να έχει λιγότερες αλλά πιο συγκεκριμένες και καλά οργανωμένες αρμοδιότητες. Αλλιώς διατρέχει τον κίνδυνο πολιτικής απονομιμοποίησης στα μάτια της κοινωνικής βάσης.
Οι βαθμίδες αυτοδιοίκησης συναρθρώνονται δομικά με τις κεντρικές πολιτικές κατά το σχεδιασμό της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης. Ο επιμερισμός των ρόλων και των ευθυνών γίνεται στη βάση της αρχής της επικουρικότητας. Οι βαθμίδες αυτοδιοίκησης αποτελούν οργανικά υποκείμενα του χωρικού προγραμματισμού
Η κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ κεντρικού κράτους και Αυτοδιοίκησης πρέπει να είναι σαφής, εύληπτη και σταθερή και να μην μπορεί να μεταβληθεί με την έκδοση απλών υπουργικών αποφάσεων. Επίσης, οι αποκλειστικές αρμοδιότητες της Αυτοδιοίκησης θα πρέπει να ορισθούν, να διακριθούν και να κατοχυρωθούν πλήρως με σαφή και αδιαμφισβήτητο τρόπο.
Οι Περιφέρειες θα μεταβληθούν σε βασικούς θεσμούς ανάπτυξης. Στόχος είναι το Πρόγραμμα Δημόσιων Επενδύσεων, πέραν των κεντρικών εθνικής εμβέλειας έργων, να υλοποιείται από τις Περιφέρειες, που προβλέπεται να συμμετέχουν ουσιαστικά στο γενικό δημόσιο σχεδιασμό. Παράλληλα, οι Περιφέρειες θα συντονίζουν και θα συναποφασίζουν με τους Ο.Τ.Α τις παραγωγικές και κοινωνικές δράσεις της περιοχής τους. Το ίδιο σχεδιάζουμε και για τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης τα οποία πρέπει στο μεγαλύτερο ποσοστό τους να τα διαχειρίζεται η Αυτοδιοίκηση, όπως συμβαίνει στις χώρες της Ε.Ε.
Επαρκής κατανομή πόρων και επενδυτικών μέσων
Διασφαλίζεται η εφαρμογή του Συντάγματος ώστε για τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στην Αυτοδιοίκηση να πρέπει να προηγείται η μεταφορά των απαιτούμενων χρηματοδοτικών πόρων. Οι ανώτατες ελεγκτικές αρχές (π.χ. Ελεγκτικό Συνέδριο) ασκούν δικαίωμα αρνησικυρίας για κάθε αρμοδιότητα που το κεντρικό κράτος μεταβιβάζει στην Αυτοδιοίκηση σε περίπτωση που δεν μεταβιβάζει ταυτόχρονα και τους απαιτούμενους πόρους για την εξυπηρέτηση της επίδικης αρμοδιότητας.
Σε πολιτικοθεσμικό επίπεδο οι κεντρικές παρεμβάσεις είναι δύο:
Την απλή αναλογική σε όλα τα επίπεδα εκλογής και αντιπροσώπευσης των Ο.Τ.Α., διότι το υφιστάμενο εκλογικό σύστημα που αποδίδει τα 3/5 των εδρών στον συνδυασμό που πλειοψήφησε αλλοιώνει την αναλογική αντιπροσώπευση.
Η πρώτη αφορά στον προσωποκεντρικό χαρακτήρα του θεσμού του Περιφερειάρχη. Το θέμα αυτό θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με την ενίσχυση του συλλογικού χαρακτήρα του Περιφερειακού Συμβουλίου και την έμμεση εκλογή Γ Γ Περιφέρειας από το Περιφερειακό Συμβούλιο το οποίο όμως μεταλλάσσεται σε ένα είδος μικρής Περιφερειακής Αντιπροσωπευτικής Συνέλευσης (ΠΑΣ).
Η δεύτερη παρέμβαση αφορά στον τρόπο ανάδειξης των μελών της ΠΑΣ. Στο ισχύον σύστημα έχουμε en bloc ψηφοδέλτια με προεπιλεγμένους Αντιπεριφερειάρχες και νομαρχιακές υποψηφιότητες. Το σύστημα αυτό είναι η πεμπτουσία της περιφερειακής καρτελοποίησης ψήφων. Μια λύση θα ήταν η μεικτή εκπροσώπηση με την εκλογή υποψηφίων τόσο σε νομαρχιακό όσο και σε ενιαίο περιφερειακό ψηφοδέλτιο με ποσόστωση αντιπροσώπευσης, π.χ. 50-50 ή 60-40.
Άρα, οι υποψήφιοι θα εκλέγονται από ενιαίο παραταξιακό ψηφοδέλτιο το οποίο όμως θα έχει δύο μέρη: το ένα, θα συγκροτείται σε νομαρχιακή βάση και θα ψηφίζεται από τους ψηφοφόρους του αντίστοιχου νομού. Το άλλο τμήμα θα συγκροτείται σε ενιαία περιφερειακή βάση και θα ψηφίζεται από όλους τους ψηφοφόρους της περιφέρειας. Για λόγους ισοτιμίας, και για τις δύο κατηγορίες υποψηφίων θα υπάρχει σταυρός προτίμησης.
Σε μια ελαφρώς πιο σύνθετη παραλλαγή του ενιαίου περιφερειακού ψηφοδελτίου οι υποψήφιοι ενός νομού δεν θα μπορούν να ψηφίζονται από τους ψηφοφόρους αυτού του νομού. Αντιπεριφερειάρχης του νομού αναδεικνύεται ο υποψήφιος του πλειοψηφήσαντος ψηφοδελτίου που πήρε τους περισσότερους σταυρούς. Οι θεματικοί αντιπεριφερειάρχες καταργούνται και αντικαθίστανται από ομάδες εργασίας ή επιτροπές.
Η περιφερειακή αυτοδιοίκηση αποτελεί κεντρικό υποκείμενο του χωρικού προγραμματισμού της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης και υπό την έννοια αυτή είναι ισότιμος στη σχέση του με τις υπηρεσίες της κεντρικής διοίκησης. Στο πλαίσιο αυτό είναι απαραίτητη η σύσταση ενός ισχυρού επιστημονικοτεχνικού φορέα (ένα αναβαθμισμένο ΚΕΠΕ περίπου ανάλογο με τη γαλλική DATAR) ο οποίος θα επεξεργάζεται την τεχνογνωσία και τη στρατηγική που είναι απαραίτητη ώστε να ολοκληρώνεται σε ένα συνεκτικό σύνολο η χωρική στρατηγική των περιφερειών και να κατευθύνεται σε κοινούς στόχους.
Δημοσιονομικό σύστημα
Μια μεταβλητή που θα επηρεάσει τα οικονομικά της αυτοδιοίκησης, η οποία όμως αποτελεί κεντρική πολιτική επιλογή, είναι ο προσδιορισμός του βαθμού δημοσιονομικής αποκέντρωσης και συνακόλουθα η ανακατανομή εσόδων και δαπανών μεταξύ αυτοδιοίκησης και κεντρικής διοίκησης.
Ως προς το σκέλος των εσόδων, σε πρώτη φάση, προτείνεται η διατήρηση του θεσμού των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων ως βασική πηγή χρηματοδότησης της αυτοδιοίκησης. Όμως αυτό θα πρέπει να ενταχθεί στο πλαίσιο ενός σταθερού και δεσμευτικού δημοσιονομικού συμφώνου μεταξύ κράτους και αυτοδιοίκησης.
Ως προς τις δαπάνες του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, θα πρέπει να ενισχυθεί σημαντικά το μερίδιο που κατευθύνεται στην αυτοδιοίκηση τόσο ως προς το συγχρηματοδοτούμενο από εθνικούς και κοινοτικούς πόρους τμήμα του όσο και ως προς εκείνο που προέρχεται από αμιγώς εθνικούς πόρους. Οι δαπάνες και τα έσοδα της αυτοδιοίκησης θα πρέπει να ολοκληρώνονται εντός του κρατικού προϋπολογισμού σ’ έναν ενιαίο και διακριτό προϋπολογισμό αυτοδιοίκησης.
Αναφορικά με το θέμα που δημιουργήθηκε με τη μισθοδοσία των υπαλλήλων.
Ο υπουργός Εσωτερικών και η Κυβέρνηση προτάσσουν την εφαρμογή του Καλλικράτη. Αν πράγματι λάβουμε υπόψη μας τον ισχυρισμό αυτό, πρέπει να υπενθυμίσουμε για μια ακόμα φορά, ότι θέση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν η κατάργηση του Καλλικράτη. Αυτή η θέση πλέον προφανώς δεν ισχύει, όπως και άλλες. Αν λοιπόν πρέπει να εφαρμόσει η Κυβέρνηση τον Καλλικράτη, θα πρέπει να τον εφαρμόσει παντού, και όχι μόνο στην μισθοδοσία και συνεπώς να δώσει και τα 250.000.000 ευρώ που επιτάσσει ο Καλλικράτης. Σήμερα ο υπουργός Εσωτερικών μας είπε ότι το θέμα της μισθοδοσίας είναι θέμα αταξίας, και θέλει να επαναφέρει την τάξη. Αυτό βέβαια υπερβαίνει τα όρια της αντιπαράθεσης και του δημοκρατικού διαλόγου. Τέλος ο υπουργός είπε ότι τα χρήματα είναι διασφαλισμένα. Αυτό εγείρει πολλά ερωτηματικά και προκαλεί δυσπιστία καθώς η εμπειρία όλων των αυτοδιοικητικών λέει ότι οι μεταφορές αυτές αρμοδιοτήτων είναι εκ του πονηρού.
