Ο Νομικός και Υποψήφιος Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου, Σταύρος Τασιόπουλος γράφει για τα 400 εκατομμύρια ευρώ κέρδος που μπορεί να επιφέρει η ψηφιακή υπογραφή στο Δημόσιο με τη θεσμοθέτησή της.
Μπορεί μία ανέξοδη μεταρρύθμιση να αλλάξει ριζικά τη λειτουργία του κράτους, έχοντας άμεσα οικονομικά οφέλη και με ποιές προϋποθέσεις;
Σύμφωνα με τις διεθνείς εξελίξεις στον τομέα της δημόσιας διακυβέρνησης, η προώθηση της αποκλειστικής χρήσης της ψηφιακής υπογραφής συνιστά μείωση του κόστους λειτουργίας και ενίσχυση της αποτελεσματικότητας, μειώνοντας τις γραφειοκρατικές δομές και τις ανθρωποώρες εργασίας, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει τη διαφάνεια και βοηθά στην προστασία του περιβάλλοντος.
Ενώ η τεχνολογική δυνατότητα υπάρχει εδώ και αρκετά χρόνια, στην Ελλάδα μέχρι σήμερα κυριαρχούν οι αποσπασματικές και ελλειματικές προσεγγίσεις για την εφαρμογή της ηλεκτρονικής διαδικασίας έκδοσης των εγγράφων δια της ψηφιακής υπογραφής και ακολούθως της ηλεκτρονικής διακίνησης εγγράφων.
Με βάση τη, μέχρι σήμερα, εμπειρία, κάθε άλλη προσπάθεια επίλυσης του ζητήματος, είτε μέσω εγκυκλίων είτε μέσω πρωτοβουλιών και project, δεν έχει οδηγήσει στα βέλτιστα αποτελέσματα και για αυτό η υποχρεωτικότητα μέσω νομοθετικής ρύθμισης, δηλαδή τυπικός νόμος, είναι η μόνη μέθοδος, που εγγυάται τις μεγαλύτερες πιθανότητες εφαρμογής.
Το θεσμικό πλαίσιο
Το νομικό πλαίσιο από το Προεδρικό Διάταγμα 150/2001, όπου ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία η Οδηγία 99/93/ΕΚ για την ψηφιακή υπογραφή, ως το νόμο 3979/2011 για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, παρέμενε σε ένα δυνητικό πλαίσιο εφαρμογής των δυνατοτήτων της ψηφιακής υπογραφής.
Για να υπάρξουν καλύτερα και ουσιαστικά αποτελέσματα, γίνεται σαφές πως είναι αναγκαία μία ολοκληρωμένη προσέγγιση, όπου θα καθίσταται υποχρεωτική δια νόμου η αποκλειστικά ηλεκρονική λειτουργία, με ποινή ακυρότητας επί των παραγόμενων εγγράφων. Δηλαδή, κάθε διοικητική πράξη, που θα δημιουργείται χωρίς ψηφιακή υπογραφή, θα καθίσταται αυτοδικαίως άκυρη, με τις κατάλληλες εξαιρέσεις για λόγους έκτακτης ανάγκης κ.λπ.
Βασικό σημείο σε μία τέτοια νομοθετική ρύθμιση είναι ταυτόχρονα η υποχρεωτική χρήση της ψηφιακής υπογραφής για όλο το Δημόσιο και η θέσπιση συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος εφαρμογής. Βέβαια, η τήρηση μιας τέτοιας διάταξης και η μείωση των πιθανοτήτων τροποποίησης, χρονικής μετάθεσης ή και ακύρωσής της, είναι το κρίσιμο ερώτημα για την επιτυχία της.
Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται η νέα ρύθμιση του άρθρου 24 του νόμου 4440/2016, όπου τίθεται πλέον η υποχρεωτικότητα της χρήσης της ψηφιακής υπογραφής ως απαραίτητη διαδικασία για την έκδοση των διοικητικών πράξεων. Η νέα αυτή ρύθμιση βασίζεται σε τρεις παραμέτρους και ειδικότερα αυτές είναι: η Οικονομική, η Διοικητική και η Περιβαλλοντική.
Οικονομική παράμετρος
Σύμφωνα με τη συντηρητική εκτίμηση μελέτης του ΙΟΒΕ (ICT Adoption and Digital Growth in Greece) του 2014, αποδεικνύεται ότι το ελληνικό δημόσιο μπορεί να εξοικονομήσει άμεσα 400 εκ. ευρώ ανά έτος, καταργώνοντας το χαρτί και τις παράπλευρες διαδικασίες κατά την έκδοση διοικητικών εγγράφων και πράξεων.
Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο RoI (return on investment), με βάση την CoSign digital signature by ARX (διεθνώς αναγνωρισμένη εταιρία από τις ΗΠΑ) και εξετάζοντας όλες τις διαδικασίες προμήθειας και εκτύπωσης χαρτιού, μαζί με τις ανθρωποώρες που σπαταλώνται ετησίως για την έντυπη διαδικασία και τις πράξεις διεκπεραίωσης, προκύπτει ένα τεράστιο κόστος ετησίως.
Με την αποκλειστική χρήση της ψηφιακής υπογραφής, άμεσα οι δαπάνες αυτές μπορούν να εξοικονομηθούν απο τον κρατικό προϋπολογισμό, εξοικονομώντας πόρους προς άλλες παραγωγικές διαδικασίες και κοινωνικές παροχές.
Διοικητική παράμετρος
Η έντυπη διαδικασία σύνταξης και διεκπεραίωσης εγγράφων προκαλεί, πέραν του οικονομικού κόστους, ένα μεγάλο ποσοστό διοικητικής καθυστέρησης και ανεπάρκειας στη λειτουργία των δημόσιων υπηρεσιών.
Ο ουσιαστικός χρόνος απασχόλησης μειώνεται αισθητά κατά την έντυπη διαδικασία, ιδίως, προσθέτοντας το χρόνο που χρειάζεται για την ανεύρεση και την επανέκδοση εγγράφων που χάνονται, ενώ η χρονοσήμανση και η ηλεκτρονική καταχώρηση ελαχιστοποιούν τα περιθώρια χρονικής καθυστέρησης και ενισχύουν τη λογοδοσία.
Οι ανθρωποώρες που ξοδεύονται, αφαιρούν από την αποτελεσματικότητα και την πληρέστερη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, ενώ ταυτόχρονα ενισχύεται η αδιαφάνεια και η κακοδιοίκηση.
Η αδυναμία ουσιαστικής παρακολούθησης της πορείας των εγγράφων, ανά στάδιο υπογραφής, καθώς και η χρονική καθυστέρηση αποτελούν βασικές αιτίες για τη διαιώνιση αυτού, που ονομάζεται πελατειακό κράτος, όπου το ζήτημα της απλής διεκπεραίωσης των διοικητικών πράξεων μετατρέπεται σε «ουσιαστική» υπόθεση, που χρειάζεται παρέμβαση.
Περιβαλλοντική παράμετρος
Σύμφωνα με επιστημονικά δεδομένα, η έγγραφη διαδικασία των διοικητικών πράξεων αποτελεί μία εξαιρετικά κοστοβόρο για το περιβάλλον διαδικασία, αφού καταναλώνονται δέντρα, χρησιμοποιείται νερό και απελευθερώνονται ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.
Εκτιμάται ότι για να παραχθεί ένα κιλό χαρτιού, παράγεται περίπου ένα κιλό διοξειδίου του άνθρακα CO2, ενώ για την παραγωγή μιας σελίδας χαρτιού Α4 χρειάζονται περίπου 10 λίτρα νερού, οπότε, με αυτά τα δεδομένα, ο τεράστιος όγκος των διοικητικών εγγράφων με τις αρκετές σελίδες ανά έγγραφο, καταναλώνει τόνους νερού και αποψιλώνει τα δάση, ενώ απελευθερώνει τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα. (Ειδικότερα στοιχεία: iD2 Communications: Facts about Paper and Paper Waste, Imagine All the Water – European Commission).
Ενδεδειγμένη μέθοδος
Προκύπτει, με βάση τα ανωτέρω, ότι η ενδεδειγμένη μέθοδος για καλύτερη λειτουργία των δημόσιων υπηρεσιών, με λιγότερο κόστος και περιβαλλοντικά φιλικότερη, είναι η ψηφιακή υπογραφή και η ηλεκτρονική διακίνηση εγγράφων.
Το κράτος εξοικονομεί πόρους, ενώ διαχειρίζεται αποτελεσματικότερα το ανθρώπινο δυναμικό, ενισχύοντας ταυτόχρονα τη θεσμική του λειτουργία, αποδυναμώνοντας τις πηγές διαφθοράς και κακοδιοίκησης, στην κατεύθυνση οικοδόμησης ισχυρών και ουσιαστικών θεσμών διακυβέρνησης, με βάση τον Στόχο 16, των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ.
Με την υποχρεωτική χρήση της ψηφιακής υπογραφής στη διαδικασία έκδοσης των διοικητικών πράξεων ενισχύονται οι αρχές του διοικητικού δικαίου και ιδίως η αρχή της χρηστής διοίκησης και του δημοσίου συμφέροντος, αφού προκύπτει αντικειμενικά ουσιαστική και άμεση ωφέλεια για το κράτος και τους πολίτες.
Η κατ’ αρχήν θέσπιση μιας τέτοιας διάταξης αποτελεί βήμα εξέλιξης, όμως στις λεπτομέρειες υφίστανται οι κίνδυνοι επικράτησης των διοικητικών αντιλήψεων του παρελθόντος, που εκτιμούν ότι η υπάρχουσα κατάσταση δεν θα πρέπει να αλλάξει.
Η διάταξη αυτή, ναι μεν εισάγει την υποχρέωση, όμως μεταθέτει χρονικά το σημείο πλήρους εφαρμογής, δίνοντας παράλληλα τη δυνατότητα ευρύτερων εξαιρέσεων από το πεδίο εφαρμογής, ενώ παράλληλα δίνει ελαστικά περιθώρια, ως προς το τεχνικό σκέλος υλοποίησης της ρύθμισης.
Η αποτελεσματικότερη και πληρέστερη εφαρμογή της έγκειται μάλλον στην πολιτική βούληση και την κοινωνική απαίτηση, παρά στη νομοτεχνική τεκμηρίωση με βάση τα επιστημονικά δεδομένα.
* Ο Σταύρος Τασιόπουλος είχε την ευθύνη της πρότασης για την εισαγωγή νομοθετικής ρύθμισης για την υποχρεωτική χρήση της ψηφιακής υπογραφής στο Δημόσιο και συνεισέφερε στη συγγραφή της διάταξης του αρ.24 ν.4440/2016.